سیمای رهبر معظم انقلاب اسلامی
اعتکاف و بایستههای آن از نگاه امام خامنهای (زید عمره)
محمدعلی طاهری نژاد
چکیده
هدف اساسی پژوهش حاضر، معرفی موضوع اعتکاف و تبیین گستره و ملاکهای آن با استفاده از بیانات امام خامنهای است. براین اساس، سؤال اصلی پژوهش درباره «اعتکاف و بایستههای آن از نگاه امام خامنهای (زیده عمره)» در بیاناتشان موردمطالعه قرارمیگیرد. روش انجام پژوهش، تحلیلی- توصیفی و از نوع مطالعه اسنادی وکتابخانه‌ای است.
یافته‌ها: یافتههای پژوهش نشان میدهدکه ساختار هندسی فکری ـ اعتقادی رهبری معظم (زیدعمره) درباره اعتکاف برخودار از اسلوبهای اعتقادی ـ انقلابی همچون؛ نشانه‌ی جهتگیری صحیح، رویش انقلاب و اعتکاف مسؤولانه و انقلابی است و باید اذعان نمود که منظومه فکری امام خامنهای مکتبی مستقل از حیث اسلوب و شیوه با الهام گیری از مکتب وحیانی، نبوی و علوی بوده و بخشی از آن در دامنه بایستههای موضوع اعتکاف تبلور داشته و اصل و فرع شجره طیبه آن را میتوان در اصول هدفدار اعتکاف با مواردی مانند: برنامهریزی، انس با خدا در خلوت، مراقبت از خود و تعمیق معرفت دینی و همچنین آثار و برکات آن در مواردی از قبیل حذف بدبینیها، تقویت مردم سالاری، علم و عمل و دشمن هراسی دید.
نتیجه‌گیری
نتیجهی پژوهش روشنگر این است که ساختار هندسی و منظومه فکری ـ اعتقادی معظمله با الهام از آموزههای وحیانی و نبوی ـ علوی نقش مهمی در معنای صحیح و تحلیل درست از عباداتی همچون اعتکاف داردکه ضمن تقویت جایگاه دین و فرهنگ آن، میتواند تأثیر بسزایی بر مخاطبان دین داشته باشد.
واژگان کلیدی
امام خامنهای، اعتکاف و بایستههای آن، ساختار و
منظومه فکری ـ اعتقادی،
آثار و برکات اعتکاف
مقدمه
یکی از برکتها و رویشهای انقلاب اسلامی ایران، اقبال عمومی، بویژه جوانان به معارف دینی در حوزههایی همچون «اعتکاف» است. این اقبال، حکایت از معنویت‌گرایی در میان مردم، بویژه جوانان این کشور در رویارویی با خلأهای معنوی و عرفان‌های کاذب و نوظهور است که به طور هدفمند به دنبال مهار کردن نسل جوان و قرار دادن آنان در منجلاب شهوتها میباشند. از طرفی گرایشهای معنوی مانند اعتکاف در راستای تقویت بیان رهبری معظم مبنی بر رویشهای طیبه انقلاب است که میتواند پاسخی صریح بر تفکر باطل کسانی باشد که معنویت‌گرایی را در نسل بانشاط جوان بعد انقلاب اسلامی تخطأ مینمایند. در واقع، افزایش چنین اقبالی نشان از کارکردهای دین در مدیریت جامعه اسلامی با بهره‌گیری از آموزههای طلایی تعطیل شده در دوران قبل از انقلاب دارد. لذا این باور، یعنی روی آوردن مردم، بویژه نسل جوان به معنویت و تبدیل آن به یک جنبش اجتماعی مقدس از امری فردی به هنجاری اجتماعی نشان از ظرفیت فراخناکی دارد که مسؤولیت دست اندرکاران نظام را در تربیت جوانان با آموزههای وحیانی دو چندان میکند و دیگر جای مجالی برای غفلت از دین و بهره‌گیری از آموزههای آن در اصلاح کشور برای کسی بر جای نخواهد داشت. از این جهت به دلیل ضرورت و اهمیت موضوع اعتکاف و مسؤولانه برخورد کردن نظام در قبال مردم، این موضوع از منظر رهبری معظم انقلاب اسلامی که در رأس مسؤولان نظام است، در این مقاله بررسی می‌گردد.
۱. کاربرد واژه اعتکاف در قرآن
این واژه نُه مرتبه با مشتقات آن در قرآن کریم آورده شده است (عبدالباقی، ۱۳۸۳، ص ۵۹۵)، که به طور کلی به معنای عبادت برای خدا و بتها میباشد. آیاتی که دلالت بر معنای عبادت برای خدا دارد عبارتاند از: بقره/۱۲۵و۱۸۷، حج/۲۵ و فتح/۲۵؛ امّا آیات اعراف/۱۳۸، انبیا/۵۲، طه/۹۱و۹۷ و شعرا/۷۱ نشان دهنده پرستش بتهاست. اعتکاف برای بتها از نگاه قرآن ریشه در جهالت مردم و متأثر از محیط زندگی آنان (مکارم شیرازی،۱۳۷۱ ش، ج۶، ص۳۳۵) و قوم جاهل بی ایمان و نه مؤمنین بوده است (فضل الله،۱۴۱۹ق، ج۱۰، ص۲۲۶). امّا اعتکاف برای خداوند باید خالص (بقره/۱۲۵) و خالی از هر گونه پیرایش و اجرای فرمان الهی با دوری گزینی از همسر شرعی (بقره/۱۸۷) و اقامت در مسجد باشد (طباطبایی،۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۵۱۷).
۲. کلید واژه‌های گستره و مصادیق اعتکاف در بیانات رهبری معظم (زیده‌عمره)
این کلید واژهها را میتوان از بخشی از بیانات معظمله که در مباحث زیر مطرح شده، استخراخ نمود. این کلیدواژها، راه را بر آشنایی با فضای گفتمانی این اصل عبادی هموار میسازد.
– نزدیک شدن به خدا؛
– ارتباطگیری با خدا ؛
– پاکیزه و با طهارت شدن؛
– انقطاع از دنباله‌‌های متعارف زندگی؛
– توجّه به خدای متعال؛
– توجه به معنویّات و معارف؛
– توجه به توحید؛
– کار فردی؛
– حال خلوت و حال ارتباط فردی و قلبی با خدا؛
– خواندن قرآن، نهج‌البلاغه و بویژه صحیفه‌ی سجادیّه؛
– مراقبت از خود؛
– تعمیق معرفت دینی؛
– به جان خریدن ریاضتی همراه با شوق و رغبت برای ارتقای معنویت؛
– سنت حسنه؛
– منشأ قضاوت در پیشرفت معنویت؛
– حذف دیوارهای سیاسی؛
– مصداق عمل به اسلام؛
– خوب بودن اعتکاف؛
– ترسیدن دشمن؛
– علامتی خوب و رضایت بخش برای جامعه اسلامی (ر.ک: سایت رهبری معظم).
۳. ساختارهندسی فکری– اعتقادی رهبری معظم(زیدعمره) درباره اعتکاف
هرچند که مؤلفه‌های زیادی در ساختار فکری ـ اعتقادی رهبری معظم وجود دارد ولی بر حسب موضوع به سه مورد از آنها اشاره می‌گردد:
۳ـ۱. اعتکاف، نشانه‌ی جهتگیری صحیح
در ایام اعتکاف در ماه مبارک رجب، در بسیاری از مساجد سراسر کشور، جوانان ما، زنان و مردان از قشرها و سنین مختلف، رفتند و در مسجد ماندند؛ سه روز، روزه‌گرفتند و با خدا مأنوس شدند. بعد از آن هم با گریه و اشک و آه، مسجد را وداع گفتند و بیرون آمدند، تا برای سال آینده آماده شوند. عزیزان من! این برای یک جامعه، علامت خوبی است. )الّذینَ إنْ مَکّنّا هُمْ فِی‌الأرْضِ أقامُوا الصّلوهَ( علامت یک حکومت الهی، علامت یک حرکت صحیح و دارای جهتگیری صحیح است. این را جدّی بگیرید و تقویت کنید (ر.ک: دیدار با طلاب و مردم قم به مناسبت ۱۹ دی ماه ۱۳۷۵).
۳ـ۲. اعتکاف، نشانه‌ی رویش انقلاب
خوشا به حالتان معتکفین عزیز. پدیده‌ی اعتکاف یکی از رویشهای انقلابی است. ما اول انقلاب این چیزها را نداشتیم. اعتکاف همیشه بود. زمان جوانی ما وقتی ایام ماه رجب فرا میرسید، در مسجد امام قم ـ آن‌هم فقط قم؛ در مشهد من اصلاً اعتکاف ندیده بودم ـ شاید پنجاه نفر، صد نفر فقط طلبه اعتکاف میکردند. این پدیده‌ی عمومی؛ این که ده‌ها هزار نفر در مراسم اعتکاف شرکت کنند، آن هم اغلب جوان، جزو رویشهای انقلاب است. من یک وقت عرض کردم که انقلاب ما ریزش دارد، اما رویش هم دارد؛ رویش‌ها بر ریزش‌ها غلبه دارند. پس خوشا به حالتان معتکفین عزیز (ر.ک: خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران ۲۸/۰۵/۱۳۸۴).
۳ـ۳. اعتکاف مسؤولانه ِانقلابی
در دوران جوانی ما، در حوزه‌ی علمیه‌ی قم، ایام نیمه‌ی رجب که روزهای معروف اعتکاف است، شاید در مسجد امامِ آن روز، ده نفر، پانزده نفر، بیست نفر طلبه ـ آن هم در مرکز حوزه‌ی علمیه، که قم باشد ـ اعتکاف میکردند؛ این کار معمول نبود، بلد نبودند. امروز در دانشگاههای کشور، هزاران نفر از جوانان دانشجو ـ دختران و پسران ـ در مساجد دانشگاهها اعتکاف میکنند، سه روز عبادت میکنند، خلوت میکنند، با خدای خود ارتباط برقرار میکنند؛ مساجد بزرگ و مجامع بزرگ که جای خود دارد. اینها معنویت است. کشور ما اهل معنویت است، اما معنویت ما همراه و هم روال است با احساس مسؤولیت. این معنویت به هیچ وجه نباید ما را از مسؤولیت عظیم انقلابیِ خودمان جدا کند، بلکه کمک به حرکت انقلابی است. آن کسانی که با تکیه‌ی به دینداری و با عنوان کردن دینداری، سعی میکنند جامعه را سیاست‌زدایی کنند، جوانان را سیاست‌زدایی کنند، جوانان را از حضور در عرصههای کشور دور نگه دارند، اشتباه میکنند، راه خطا میروند، دچار انحراف‌اند؛ این ابعاد با همدیگر است (ر.ک: بیانات در بیست و دومین سالگرد امام خمینی+ ۱۴/۰۳/۱۳۹۰).
۴. مفهوم‌شناسی
اعتکاف از کلمه «عکف» به معنای حبس و نگه داشتن و «عکف، یعکُف و یعکِف، عکوفا» به معنای روی آوردن به چیزی و روی گردان نشدن از آن میباشد (ابن فارس، ۱۳۹۰ش، ۶۹۶) و مصدر آن به معنی گوشهگیری کردن برای عبادت، در مسجد مقیم شدن برای عبادت و بازداشتن خود از خروج به غیر ضرورت از مسجد (دهخدا، ۱۳۸۵ش، ۱/۱۸۱) و ثبات بر آن به صورت بزرگداشت و تعظیم آن و به قصد قربت و عبادت در مسجد است (راغب، ۱۴۱۲ق، ۵۷۹) و در اصطلاح فقهی عبارت است از نوعی عبادت که لازم نیست قصد عبادت دیگری کند (امام خمینی، ۱۳۷۸ش، ۱۷۰). انسان سه روز یا بیشتر در مسجد مقیم میشود و پا بیرون نمیگذارد و هر سه روز، روزه میگیرد، این کار شرایط و احکامی دارد که در کتابهای فقهی مسطور است (مطهری، ۱۳۷۲ش، ۳/۱۱۴).
از منظر دیگر، اعتکاف جای عبادت است؛ ]چون[ عبادت فقط نماز خواندن نیست؛ تماسّ خوب با معتکفین، ارتباط دوستانه و برادرانه، فراگیری از آنها، تعلیم‌‌دهی به آنها، معاشرت اسلامی را تجربه کردن و آموختن؛ همهی اینها فرصت‌هایی است که در اعتکاف ممکن است پیش بیاید (ر.ک: بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی اعتکاف و اعضای سوّمین جشنواره‌‌ی سراسری علمی فرهنگی اعتکاف ۱۵ /۰۲/۱۳۹۳).
۵. بایستههای اعتکاف از نگاه امام خامنهای (زیده عمره)
دنیای بیرون با جلوههای رنگارنگ و محرکهای پر جاذبه، انسان را در سراب فریبنده مادی گرفتار کرده (آل عمران/۱۴) و از سویی دنیای درونش با تزیین نفس سرکش هویتش را به مخاطره‌انداخته (یوسف/۹۶) و او را دچار خودفراموشی نموده (مجادله/۱۹) و فضای زندگی، انسانها را به طرف پوچ گرایی سوق داده است (نور/۳۹ و ۴۰). لذا برای رستن از اسیری دنیای نفس و یافتن حقیقت خود، راهی جز آشتی با معارف دین و دستورالعملهای آن نیست. به عنوان نمونه در ادیان گذشته (مریم/۱۷ و ۴۹) و بویژه در اسلام توصیه شده فرد هر چند روزی را در زمانهای معین یا نامعین (ر.ک: سایت رهبری معظم انقلاب) و با انگیزه الهی با زبان روزه در مسجد بیتوته کند (کلینی،۱۴۰۷ق،ج۴/ص۱۷۶)، تا زمینه‌های غفلت از میان برود و شرایط یاد خدا و توجه به او در جانش فراهم شود.
۵ـ۱. اصول هدفدار برنامه‌های اعتکاف
تمامی ادعیه و اعمالی که در قالب عبادت وارد شده، از جنبه‌های مختلف قابل بررسی میباشد. گرچه بسیاری از اعمال و فرایض عبادی در اجرا متفاوت میباشند، اما حقیقت تمامی آنها، توجه باطنی، قلبی و عملی به ذات اقدس الهی میباشد. از جمله این اعمال، عمل عبادی اعتکاف است. غرض و اهداف این عمل مستحبی که میتواند کارکردهای اثربخشی را برای فرد و اجتماع به ارمغان آورد، از نگاه رهبری معظم،دارای اصولی به شرح زیر است:
۵ـ۱ـ۱. اصل برنامهریزی
برنامهریزی از نظر رهبری معظم برای اعتکاف کنندگان دارای دو شاخصه؛ هوشمندانه و توجه به معنای اعتکاف میباشد که به مسؤولان برگذار کننده این مراسمهای مقدس توصیه شده است. ایشان برای روشن نمودن این شاخصه‌ها میفرمایند: برنامهریزی، هم باید هوشمندانه باشد، هم با توجّه به معنای اعتکاف باشد. حالا فرض کنیم مثلاً یکی بیاید برنامهریزی کند که برای این اعتکاف فیلم نشان بدهیم! خب، فیلم که همه جا آدم میبیند؛ فیلم که احتیاج به روز ایّام‌‌البیض و در مسجد و مانند اینها ندارد. اعتکاف برای نزدیک شدن به خداست. شما ببینید چه کار میتوانید بکنید که هم دل او به خدا نزدیک بشود، هم مغز و ذهنش به خدا نزدیک بشود؛ که طبعاً وقتی انسان در درون، در دل، در باطن با خدای متعال انس پیدا کرد، در ظاهرِ او هم اثر میگذارد و در ظاهر هم نشان داده میشود. وقتی حالت خشوع به انسان دست داد، خضوع هم به دنبال خشوع می‌‌آید؛ و این، آن وقت در زندگی اثر میگذارد؛ این جوانی که بعد از این سه روز از اعتکاف آمد بیرون، پاکیزه میشود، شستشو میشود و می‌‌آید بیرون؛ طهارتی پیدا میکند معنای او؛ این برایش ذخیره است. این خیلی چیز باعظمت و مهمّی است؛ سه روز روزه‌‌داری و انقطاع از دنباله‌‌های متعارف زندگی، و توجّه به خدای متعال و به معنویّات و به معارف و به توحید؛ اینها خیلی باارزش است. مراقب باشید این درست انجام بگیرد، درست هدایت بشود؛ گویندگان خوبی باشند، بروند حرف بزنند، معارف دینی را به آنها یاد بدهند. از جنجال‌های گوناگونی [هم] که در حاشیه‌‌سازی‌‌های معمول جامعه نقش دارند، پرهیز بشود و این سه روز را بگذاریم برای جهات معنوی. حالا بعد آمدند بیرون، خیلی میدانهای دیگر و عرصههای دیگر زندگی هست که انسان در آن عرصه‌‌ها در جامعه وارد میشود، امّا در این سه روز، ارتباطگیری با خدا اصل باشد و [برای آن] برنامهریزی بشود؛ این آن چیزی است که [اصل است] و ان‌‌شاءالله بیشتر هم خواهد شد. (ر.ک: بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی اعتکاف و اعضای سوّمین جشنواره‌‌ی سراسری علمی فرهنگی اعتکاف۱۵ /۰۲/۱۳۹۳).
۵ـ۱ـ۲. اصل انس با خدا در خلوت
من همین‌جا به مسؤولین مربوط ـ در این اموراعتکاف ها ـ یک سفارشی بکنم: اگرچه که اجتماع هزاران نفر در جاهای مختلف یک فرصت خوبی است و شنیده‌ایم بعضی از مسؤولین مساجد، در این فرصتها برنامه‌های جمعیای میگذارند که مثلاً افراد، بیشتر استفاده بکنند؛ لکن من میخواهم عرض بکنم این برنامه‌های جنبی مراکزاعتکاف، جوری نباشد که با خلوت هر کدام از معتکفین منافات پیدا کند .این اعتکافی که جوانها انجام میدهند، در واقع دارند با خدا خلوت میکنند. اعتکاف بیشتر یک کار فردی است؛ ایجاد یک ارتباط با خداست. جوری نشود که برنامه‌های جمعی این مراکزاعتکاف، حال خلوت و حال ارتباط فردی و قلبی با خدا را در افراد ضعیف بکند یا بگیرد. مجال بدهند؛ وقت بگذارند؛ بگذارند این جوانها قرآن بخوانند، نهج‌البلاغه بخوانند، صحیفه‌ی سجادیّه بخوانند .بخصوص من در این ایام اعتکاف، صحیفه‌ی سجادیه را توصیه میکنم. این صحیفه‌ی سجادیه واقعاً کتاب معجزنشانی است. خوشبختانه حالا ترجمه هم شده و ترجمه‌هایی هست. سال گذشته ترجمه‌ی خوبی از صحیفه‌ی سجادیه را به من دادند و آن را دیدم؛ ترجمه‌ی بسیار خوبی است. از این معارف موجود در دعاهای حضرت علی بن‌حسین‘ در صحیفه‌ی سجادیه، استفاده کنند؛ بخوانند؛ تأمل کنند.اینها فقط دعا نیست؛ درس است؛ این کلمات امام سجاد ـ و همهی ادعیه‌ای که از ائمه(^) مأثور است و به دست ما رسیده است ـ پر است از معارف. پس ماه رجب است، ماه عبادت است، ماه توسل به پروردگار است، ماه تضرع است؛ و در این راه، ماه تشبه به امیرالمؤمنین است. با خدا ارتباطمان را قوی کنیم تا در میدانهای زندگی بتوانیم با اراده‌ی محکم، با قدم استوار و با ذهن روشن، وارد هر میدانی بشویم (ر.ک: دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت میلاد حضرت علی× ( ۲۶/۰۴/ ۱۳۸۷).
۵ـ۱ـ۳. اصل مراقبت از خود
توصیه‌ی من این است که در این سه روزی که شما در مسجد هستید، تمرین مراقبت از خود بکنید. حرف که میزنید، غذا که میخورید، معاشرت که میکنید، کتاب که میخوانید، فکر که میکنید، نقشهای که برای آینده میکشید، در همهی این چیزها مراقب باشید رضای الهی و خواست الهی را بر هوای نفستان مقدم بدارید؛ تسلیم هوای نفس نشوید. تمرین این چیزها در این سه روز میتواند درسی باشد برای خود آن عزیزان و برای ماها که این‌جا نشسته‌ایم و با غبطه نگاه میکنیم به حال جوانان عزیزمان که در حال اعتکاف هستند. با عملِ خودتان به ما هم یاد بدهید (ر.ک: ۲۶/۰۴/ ۱۳۸۷).
۵ـ۱ـ۴. اصل تعمیق معرفت دینی
دوستان عزیز! من به شما عرض بکنم؛ انس با قرآن و تدبر در قرآن، همچنین تدبر در ادعیه‌ی مأثوره‌ای که اعتبار دارد ـ مثل صحیفه‌ی سجادیه و بسیاری از دعاها ـ در تعمیق معرفت دینی خیلی نقش دارد. تعمیق معرفت دینی خیلی مهم است. یک وقت یک کسی همین‌طور روی احساسات، در نماز جماعت هم ممکن است شرکت کند، در اعتکاف هم شرکت کند، در مجلس عزای حسینی هم شرکت کند، در فلان تظاهرات دینی هم شرکت کند، اما این معرفت در عمق جان او وجود نداشته باشد؛ لذا سر یک پیچی، سر یک دست‌اندازی، یک هو میبینید که از جا در می‌رود؛ این به خاطر این است. ما نظایرش را زیاد دیدیم. توی همین مجموعه‌های انقلاب، اوایل انقلاب کسانی بودند که از ماها که ریش داشتیم و عمامه داشتیم و اینها، به نظر میرسید که اینها متدین‌تر و مقیدتر و پابندتر و نسبت به دین متعصب‌تراند؛ بعد یک وقت ـ همان طوری که عرض کردم ـ یک دست‌اندازی پیش آمد، یکهو دیدیم تایرش در رفت! خوب، پیداست که چفت و بست محکمی نداشته. بنابراین تعمیق معرفت دینی، خیلی مهم است؛ انس با معارف اسلامی، خیلی مهم است. این هم یک بخش کار فرهنگی است که باید ترویج شود. اینها متولی میخواهد، متولیاش هم شمایید؛ هیچ کس دیگر نیست. یعنی شما مدیران و رؤسای گروه‌های تحقیقی، متولی این کار هستید. این کار را نمیشود به شکل اداری درست کرد و مثلاً تزریق کرد به یک مرکز علمی و محیط علمی؛ این را باید بنشینید برایش فکر کنید؛ اینها خیلی مهم است (ر.ک: بیانات در دیدار وزیر علوم و استادان دانشگاه تهران۱۳/۱۱/۱۳۸۸).
۵ـ۱ـ۵. اصل ارتقای معنویت و گستره آن
متصدیان و مباشران این سنت نبوی باید با برنامهریزی هوشمندانه و همچنین شناسایی آسیبها و تهدیدها، زمینه هر چه نزدیکتر شدن ذهن و دل معتکف به خداوند و طهارت روحی او را فراهم کنند … عشق وصف ناپذیر جوانان به اعتکاف پس از انقلاب اسلامی که امروز در مساجد و دانشگاههای سراسر کشور نمود دارد، باید به عنوان فرصتی ارزشمند قدر دانسته شود … آموختن و تجربه‌ی معاشرت اسلامی، ارتباط دوستانه و برادرانه با معتکفین و همچنین تعلیم و تعلّم معارف دینی از جمله‌ی فرصتهای این مراسم نورانی است… در برنامه‌ریزیها اصل باید بر نزدیک کردن ذهن و دل معتکف به خداوند و در مقابل انقطاع از جنجالها و حاشیه‌های متعارف جامعه و زندگی باشد. (ر.ک: دیدار اعضای ستاد مرکزی و جشنواره اعتکاف ۱۵/۰۲/۱۳۹۳).
۵ـ۱ـ۶. اصل سنت شکنی بر محور سنت نبوی
در نیمه‌ی این ماه، جوانان ما سالهایی است که این سنت حسنه را در کشور رایج کرده‌اند؛ سنت اعتکاف را، رفتن در مساجد را، روزه‌گرفتن را. واقعاً چقدر منظره‌ی زیبا و معطّری است که جمع کثیری از جوانهای ما برخلاف سیره‌ی متعارف جوانهای دنیا که غرق در شهوات و تمایلات نفسانی هستند، روزها و شبهایی را روزه بگیرند؛ بروند در یک مسجدی بنشینند، اعتکاف کنند؛ شب و روزشان را ذکر و فکر و شنیدن معارف الهی و شنیدن احکام و مذاکره‌ی علم حقیقی ـ که علم توحید است ـ قرار دهند؛ این خیلی چیز مهمی است. اینها از برکت انقلاب است. قبل از انقلاب، ما در این ایام نیمه‌ی ماه رجب ندیده بودیم یا خیلی به ندرت می‌دیدیم که کسانی بروند اعتکاف کنند. غالباً همهی ماها، همهی مردم غافل بودیم از این روزنه‌ی رحمت الهی. بنده در مشهد که اصلاً ندیده بودم؛ در قم هم یک تعداد معدودی، یک چند نفر طلبه در مسجد امام میرفتند و ایام نیمه‌ی ماه رجب اعتکاف میکردند. امروز شما نگاه کنید؛ نه فقط مساجد جامع، نه فقط مساجد بزرگ، نه فقط در یک شهر و دو شهر، بلکه در همهی کشور، در همهی شهرها، در همهی مساجد، جوانهای ما، مردان ما، زنان ما، دختران ما، پسران ما میروند صف می‌کشند، اسم مینویسند، برای این که به آنها فرصت داده شود که در این مسجد، در آن مسجد، سه روز روزه بگیرند و اعتکاف کنند؛ این خیلی برای یک ملت حائز ارزش است، این خیلی مهم است. اینها هست. این ماه رجب است؛ از این فرصتها استفاده کنید. جوانها! شما بیشتر استفاده کنید. دلهای پاک شما، جانهای باصفا و نورانی شما آماده‌ی تلألؤات و تشعشعات رحمت الهی و توجهات الهی است؛ این را قدر بدانید (ر.ک: بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم ۲۵/۰۲/۱۳۹۲).
۵ـ۱ـ۷. اصل اعتکاف و قضاوت صحیح
در تهذیب و تطهیر روحیه هم همین جور؛ بعضیها نگاه میکنند به یک مظاهری، میبینند یک چند تا جوان، یک چند تا زن یا مرد، یک عمل خلافی انجام دادند، فوراً رویش یک قضاوت کلی میگذارند؛ این غلط است. مردم به معنویات توجه دارند. شما همین روزها به مساجد دانشگاهها بروید، ببینید در این روزهای اعتکاف چه خبر است. از فردا جوانهای ما میروند در مساجد اعتکاف میکنند. یکی از شلوغ‌ترین، گرمترین و پرشورترین مراکز اعتکاف، مساجد دانشگاههای ماست؛ غیر از مساجد عمومی و مساجد بزرگ، که همه در آن شرکت میکنند. این نشان‌دهنده‌ی حرکت مردم به سمت معنویت است. با اینهاست که ما میتوانیم تشخیص بدهیم، قضاوت کنیم، حکم کنیم به این که کشور ما، ملت ما، در حال پیشرفت است. در همهی ابعاد، کشور دارد پیشرفت میکند؛ و همه در زیر پرچم اسلام و در سایه‌ی دعوت الهی این مرد بزرگ (ر.ک: بیانات در مراسم سالگرد رحلت امام خمینی& 14/03/1391).
۶. آثار و برکات اعتکاف از نظر رهبری معظم
۶ـ۱. حذف فاصله‌های کاذب سیاسی
رهبری معظم با اشاره به همکاری تشکل‌های مختلف دانشجویی در برگزاری مراسم مذهبی نظیر اعتکاف میفرمایند: تشکل‌های دانشجویی که ظاهراً با دیوارهای سیاسی از هم فاصله گرفته‌اند، در مقابل گرمای خورشید دین، این مرزهای مصنوعی را از یاد می‌برند (دیدار دانشجویان و دانشگاهیان استان زنجان با رهبر انقلاب ۲۱/۰۷/۱۳۸۲).
۶ـ۲. حذف بدبینیها
رهبر معظم انقلاب اسلامی با توصیه به روحانیان برای گسترش ارتباط با مردم میفرمایند: به رغم تلاش‌های مستمر دشمنان اسلام برای بدبین کردن ملت ایران به اسلام و روحانیت، پدیده‌هایی همچون اعتکافِ بخش عظیمی از جوانان دانشگاهی، نشان میدهد که ملت ایران دلبستگی خود را به دین مبین پروردگار بیشتر کرده است و همین واقعیات ارتباط با این مردم مؤمن و پرصفا را بسیار شیرین میکند (ر.ک: دیدار علما و روحانیان و طلاب استان زنجان با رهبر انقلاب ۷/۰۶/۱۳۷۸).
۶ـ۳. تقویت مردم سالاری
مقام معظم رهبری بر رسوخ ایمان اسلامی در اعماق جان مردم تأکید دارند؛ ایشان میفرمایند: عده‌ای تلاش میکنند ایمان مردم را که منشأ قدرت در نظام اسلامی است، متزلزل کنند. اما بدون تردید تلاش آنها همانند تلاش ۵۰ ساله خاندان پهلوی بی‌ثمر خواهد بود. مردم و بویژه جوانان امروز ما در هر نقطه‌ای از ایران اسلامی اهل تعبد، دعای کمیل، اعتکاف، توسل و تضرع و اهل ایستادگی در میدان جنگ هستند و با عمل به اسلام برای ایجاد دنیایی که متضمن سعادت جامعه بشری است تلاش میکنند (ر.ک: سخنرانی رهبر انقلاب در اجتماع بزرگ مردم نهبندان۱۴/۰۵/ ۱۳۷۸).
۶ـ۴. تقویت علم و عمل
رهبر معظم انقلاب اسلامی، وجود برخی تلاشها برای حذف قید اسلامی ازانجمن‌های اسلامی و نیز حذف بار ارزشی کلمه جهاد از جهاد دانشگاهی را همراه با تأکید بر ضرورت مقابله و مبارزه با این تلاشها میفرمایند: دانشجویان مؤمن و انقلابی ما میتوانند با گسترش فرهنگ عمیق اسلامی، جهادخود را در دانشگاهها به بهترین وجه انجام دهند. توجه به دین و اقبال به عباداتی مانند نمازهای جماعت و مراسم دعا و اعتکاف بسیار خوب است، اما دایره تأثیر و مدت تأثیر محدودی دارد، بنابراین برای گسترش این دایره ونیز اثر گذاشتن بر دلهای اهل تحقیق، انجام کار عمیق و علمی یک ضرورت است (ر.ک: دیدار جمع زیادی از دانشجویان و اعضای جهاد دانشگاهی ۰۹/۰۲/۱۳۷۷).
۶ـ۵. تقویت دشمن هراسی
امروز دستگاه استکبار حقیقتاً با همه وجود، از هیمنه و هیبت این انقلاب عظیم و این ملت بزرگ، خائف و لرزان است. ملتی با این عظمت؛ همین ملتی که نوزده سال با این همه سختیها مقاومت کرده است، دیدید که امسال بیست‌ودوم بهمن ـ سالگرد انقلاب ـ را با چه شکوهی برگزار کرد! دیدید که این ملت، مظاهر انقلاب را چگونه گرامی میدارد! دیدید که علی‌رغم آن همه تلاش دشمنان، جوانان ما، دانشجویان ما، کارگران ما و قشرهای مختلف مردم، چگونه مظاهر مذهب را، دین را و تعبّد را بزرگ می‌شمارند! اینها را دشمن هم دید. دشمن هم اعتکاف دانشجویان در مسجد دانشگاه را دید؛ مساجدِ پُر از معتکفان را که اکثر آنها جوانان بودند، دید. دشمن از اینها میلرزد. همه اینها ابعاد مختلف عظمت این انقلاب، عظمت آن پیام و عظمت آن امام است (ر.ک: بیانات در دیدار جمعی از کارگران و معلمان ۱۹/۱۰/۱۳۷۵).
۶ـ۶. تقویت نقش جایگاه مسجد
رهبری معظم به نقش تعیین‌کننده مسجد در به ثمر رسیدن نهضتهای بزرگ اسلامی در نقاط مختلف جهان اشاره کرده و میفرمایند: مسجد در طول تاریخ منشأ آثار بزرگ و حرکات عظیم اسلامی بوده است و شکست انقلاب ملتهای مسلمان و از دست رفتن استقلال آنان از آن هنگام شروع شد که مردم ارتباط خود را با مساجد، دین و ایمان اسلامی قطع کردند. بنا بر این مسجد به عنوان یک پایگاه دین، عبودیت و معرفت میتواند برای جوامع اسلامی سر آغاز نهضتهای بزرگ و برکات ماندگار باشد… مسجد جایی است که انسان خود را به منبع لایزال فیض الهی متصل میکند. مسجد مدرسه و دانشگاهی برای تفکر و تأمل و مرکزی برای تصفیه روح و خلوص و اتصال به خداست و آنچه که در ایام اعتکاف در مساجد شاهد آن بودیم، علامت خوبی برای جامعه اسلامی ایران و حرکت و جهتگیری صحیح این حکومت الهی محسوب میشود (ر.ک: دیدار جمع کثیری از مردم قم با رهبر انقلاب۲۴/۰۹/ ۱۳۷۵).
نتیجه‌گیری
فرهنگ
غنی مکتب اسلام دارای ظرفیتهای زیادی در ابعاد مختلف حیات بشری است و مؤلفهها و
ساختارهای معرفتی ـ انگیزهای و رفتاری را در گذر زمان میتوان در سکانداران دین
یعنی عالمان متعهد و سلیم النفس پس از حیات نورانی معصومان^ و در عصر غیبت صغرا و کبرای حضرت
ولی عصر(عج) مشاهده نمود. یافتههای این پژوهش نشان میدهد؛ بعد از حرکت عظیم ملت
ایران به رهبری امام امت+
و سپس به سکانداری جانشین صالح ایشان امام خامنهای این ظرفیت‌ها درساختار هندسی
فکری ـ اعتقادی رهبری معظم
(زیدعمره) در همه ابعاد مشعشع گردیده است. ایشان درباره اعتکاف، قائل به اسلوبهای اعتقادی ـ انقلابی همچون جهتگیری صحیح، رویش انقلاب و اعتکاف مسؤولانه و انقلابی هستند که باید اذعان نمود؛ منظومه فکری ایشان دارای مکتبی مستقل از حیث اسلوب و شیوه
با الهام گیری از مکتب وحیانی، نبوی و علوی است که بخشی از آن در دامنه بایستههای
موضوع اعتکاف تبلور داشته است و اصل و فرع شجره طیبه آن را میتوان در اصول هدفدار
اعتکاف با مواردی مانند برنامهریزی، انس با خدا در خلوت، مراقبت از خود و تعمیق
معرفت دینی و آثار و برکات آن در حذف بدبینیها،ت قویت مردم سالاری، علم و عمل و
دشمن هراسی مشاهده کرد.
منابع
۱. ابن فارس، ۱۳۹۰ش، ترتیب مقاییس اللغه، ترتیب و تنقیح: علی عسکری، سعید رضا و حیدر مسجدی، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
۲. خمینی، سید روح الله، ۱۳۷۸ش، رساله نجاه العباد، چاپ اول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
۳. دهخدا، علی اکبر، ۱۳۸۵ش، فرهنگ متوسط دهخدا، ج اول، به کوشش: غلامرضا ستوده، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
۴. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ۱۴۱۲ق، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، الطبعه الاولی، دمشق، دارالقلم.
۵. طباطبایی، محمدحسین،۱۳۷۴ش، تفسیر المیزان، مترجم: موسوی،محمدباقر،چاپ پنجم،قم، نشر دفتر انتشارات اسلامی.
۶. عبدالباقی،محمد فؤاد،۱۳۸۳ش،المعجم المفهرس لالفاظ القران الکریم بحاشیه المصحف الشریف،چاپ پانزدهم،تهران،انتشارات حرّ.
۷. فضل الله، محمدحسین،۱۴۱۹ق، من وحی‌القران، چاپ اول،بیروت،نشر دارالملاک.
۸. کلینی،محمدبن یعقوب،۱۴۰۷ق،الکافی،محقق:غفاری،علی اکبر،چاپ چهارم،تهران،دار الکتب الاسلامیه.
۹. مطهری، مرتضی، ۱۳۷۲ش، آشنایی با علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات صدرا.
۱۰. مکارم شیرازی،۱۳۷۱ش،تفسیر نمونه،چاپ دهم،تهران،نشر دارالکتب الاسلامیه.
۱۱. سایت آیت الله خامنهای.
* استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده تربیت مدرس قرآن کریم مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، خیابان سناباد،نبش سناباد۳۳،کد پستی۹۱۸۳۶۹۳۱۳۵ ، تلفن۰۵۱۳۳۸۴۴۹۷۰۰ و۰۹۱۳۱۵۷۵۲۲۷، پست الکترونیکیm41taherynejad@gmail. Com.