همیشه به آسمان نگاه کن
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین صدیقی
محمدحسین وزارتی
فردای روزهای اعتکاف در ماه رجب، دفتر کار حجتالاسلام و المسلمین صدیقی در ساختمان قدیمی و زیبای دادگستری در خیابان خیام، محل انجام گفتوگوی ما با وی بود. گرچه این گفتوگو در مکانی تازه صورت گرفت و ما اینبار پای منبر وی نبودیم، اما سخنانش درباره اعتکاف و نکاتی که برای استفاده بهینه از آن مطرح کرد، خواندنی است.
پرسمان: اعتکاف که در روزهایی از ماه رجب و ماه رمضان، رنگ و بوی آن، جامعه ما را در بر میگیرد، در منظومه آموزههای اسلام به چه معناست و چه جایگاهی دارد؟
حجت الاسلام صدیقى: اعتکاف، عبادتی است که اصل و اساس آن در خود قرآن هم آمده است؛ «و عَهِدْنا إلی ابراهیمَ و اسماعیل أن طهِّرا بَیتی للطّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ». خداوند حضرت ابراهیم و پسرش اسماعیل ذبیح را مأمور مىکند که خانه خدا را تطهیر کنند برای طوافکنندگان و برای عاکفین که همان معتکفین هستند؛ معتکفینی که مىآیند اینجا برای اعتکاف و نماز مىخوانند و رکوع در غیر نماز ما نداریم. بنابراین، در قرآن تصریح شده است که اعتکاف از عبادتهای بسیار کهن و از سنتهای حضرت ابراهیم است و اقبال به سنتهای حضرت ابراهیم و کیش و آیین او، از اموری است که خداوند متعال بر آن تأکید کرده است و هر کسی که به آن اقبال نکند و از آن رویبرگرداند، در قرآن، سفیه نامیده شده است؛ «وَ مَنْ یرْغَبُ عَنْ مِلَّهِ إبراهیمَ إلا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ». پس معلوم مىشود که این عبادت علاوه بر این که یک تعبد است، خلوت نشینی، فراغت از غیر حق و اُنس با خداست و یک مسئله منطقی و عقلی هم هست.
در فقه، اعتکاف، عبادت مخصوصی است که معتکف در یکی از مساجد جامع یا در یکی از مساجد مشهوری که امام عادل دارد، حداقل سه روز خودش را در آنجا محدود کند و به روزه بپردازد. شرط اعتکاف، حداقل توقف سه روزه در مسجدی است که شرایطش را دارد و در این مدت، روزهداری، شرط صحت اعتکاف است.
اعتکاف از یک جهت احکام روزه و مسجد را دارد و از یک جهت، بوی حج مىدهد. بعضی از محرماتی را که خداوند بر مُحِرم در ایام حج عمره حرام کرده، در اعتکاف هم حرام هستند و این نشان مىدهد که این عبادت، معجونی از عبادتهای مختلف است و قهراً یک مرتبه بالا و یک پرواز و قله اوجی است که مهاجرین خاص خدا، باید به آن نایل شوند.
اعتکاف از این جهت بسیار جالب توجه است که انسان، از زندگی روزمره و تکراری، خودش را کنار مىکشد و تعلقات و وابستگىها و کششهای طبیعی یا تکراری را که به آنها معتاد شده و برایش به صورت طبیعت ثانوی درآمدهاند، کنار مىگذارد. این یک هنر است که انسان بتواند اوضاع عادی رنگرفته را به هم بریزد و در واقع، یک انقلاب است؛ یک حرکت انقلابی و یک جهش و پرش است که انسان را از وضع موجودش که محصور در عادتهای روزانه است، آزاد مىکند و انسان را از آن تعلقات و وابستگیهایی که هر کسی به بستگان نزدیک خودش-پدر، مادر، فرزند، همسر خودش و محیط کار خودش- دارد، جدا مىکند. بنابراین، یک گسستن و رهیدن هم در آن هست و این گسستن و رهیدن، ملازم با رستن و روییدن است؛ یعنی هم رهایی است و هم رویش.
پرسمان: این عمل، چه ابعاد دیگری دارد و چگونه در روند خودسازی انسان و تحول معنوی او تأثیر میگذارد؟
حجتالاسلام صدیقى: انسانی که از خود هجرت مىکند و از توجه به خود و تصمیمهای شخصی و کششهای نفسانی خودش رها میشود، آنقدر بالا میآید که دیگر خودش را فانی مىکند و «فناء فی الله و بقاء بالله» پیدا مىکند و ارادهاش فانی در مشیت پروردگار متعال مىشود. اگر کسی به این موقعیت رسید، دیگر اجری برایش نمىشود معین کرد؛ «فَقَدْ وَقَعَ أجْرُهُ عَلَی اللهِ».
آن اجری که خداوند برای حامیان بارگاهش مقدّر فرموده، اجری مافوق احساس است و نمىشود با این احکام آن را ارزیابی کرد.
مطلب دیگر این است که همانگونه که حج، یک عبادت جمعی است و حاجىها در یک موضع، در یک ایام مخصوصهای همه مشغول عبادت هستند، اما همه باهم هستند و صحنه حج را به یک اجتماع عظیم الهی تبدیل میکنند که مظهر عظمت و اقتدار معنوی مسلمانهاست، در اعتکاف نیز قشرهای مختلف در یک جا، همه به خاطر خدا جمع میشوند.
اعتکاف، اجتماعی است که هیچ انگیزه شخصی ندارد و همه معتکفان، تک تک، خدا را در نظر گرفتهاند و آهنگ خدا کردهاند و شوق خدا در دلشان قرار گرفته و این شوق و عشق، آنها را از منزلشان به خانه خدا منتقل کرده است.
اعتکاف در واقع، بیمهکردن یک جامعه در برابر دامها و بندهایی است که شیطان برای جوانها و دیگر افراد از طریق جاذبههای دنیا -جاذبههای جنسی، پولی، مقام و موقعیتی- گسترده است.
هنگامی که در جامعه جوّی پدید مىآید که مسجدها مالامال از خداجویان میشود و آنقدر این مسابقه پرمشتری است و این بازار گرم است که مساجد اعلام مىکنند ما ظرفیت پذیرش داوطلبان را نداریم، این خودش خیلی برجستگی دارد و عمق دین و ژرفای ایمان در اعماق وجود مؤمنان را به جهان اعلام مىکند.
پرسمان: اینکه اعتکاف باید در مسجد جامع شهر انجام بگیرد که محل آمد و شد مردم است، چه پیامی دارد؟
حجتالاسلام صدیقى: عنایت الهی به جمع است؛ «یدُ اللهِ مَعَ الْجَماعَهِ». دعای فردی، خاصیت دعای جمعی را ندارد. در روایت داریم که وقتی برای امام صادق علیهالسلام مشکلی پیش مىآمد، خانوادهاش را جمع مىکرد و مىفرمود: «من دعا مىکنم؛ شما آمین بگویید؛ تا دعای ما دستهجمعی باشد؛ زیرا خداوند دعای جمع را رد نمىکند». خیلی از افرادی که نزد خدا احساس شرمندگی میکنند، با اعتقاد به این که در جمع معتکفان، آدمهای آبرومندی در درگاه خدا پیدا مىشوند، میآیند و خود را با همه گرفتاریهاشان در میان جمع قرار میدهند. آیا خداوند کریم، بقیه را بالا میبرد و یک آدم پرشکسته را که کشان کشان خودش را به تیزپروازان رسانده است، زمین میزند؟ نه، وقتی قطار حرکت کرد، همه افرادی را که در آن هستند، به مقصد مىرساند. در این قطار آدمهای زمینگیری هم هستند؛ اما خدا به برکت دیگران، آنها را هم به نوا مىرساند. بنابراین اعتکاف، یک هدیه الهی و عرشی است و ارمغانی از شهیدان ماست.
پرسمان: ویژگی ماه رجب چیست که اهتمام به اعتکاف رجبیه این قدر مورد تأکید قرار گرفته است؟
حجتالاسلام صدیقى: یکی این که ماه رجب، آغاز یک جهش به سوی پروردگار متعال است. این سه ماه، یک فصل است؛ بهار عرفان است و این بهار بندگی، از رجب شروع مىشود. مسئله دوم این است که بر حسب روایات، هر کسی بخواهد وارد بهشت بشود، در نهر رجب شستوشو مىشود و بعد وارد بهشت مىشود. رجب، اسم نهری است که واردین به بهشت، قبل از ورودشان، در این نهر شستوشو مىشوند. تطهیر در این نهر، آنقدر شگفتانگیز است که شستهشدگان در آن، خودشان را در آیینه مىبینند و باورشان نمىآید که این، همان آدم قبلی است و با تعجب از ملائکه مىپرسند که این انسان زیبا و پاک، چه کسی است؟ پاسخ داده مىشود که خودت هستی و بر اثر تحولی که این نهر در تو به وجود آورده، آن زیبایىهای عمیقی که در وجودت نهفته بود، آلودگیها را شسته و کنار زده و زیبایی ایمان و فطرتت را آشکار نموده است. از این رو، ورود به بهشت نبوی و بهشت رضوان و لقای الهی که شعبان و رمضان باشد، مراقبت رجب را مىطلبد. بنابراین، اهتمام به خودسازی در ماه رجب، جایگاه ویژهای دارد.
پرسمان: اعمال ویژه روزهای اعتکاف، چه جایگاه و اثری دارند؟
حجتالاسلام صدیقى: اعمال معروف به «امّ داوود» که در آخرین روز اعتکاف انجام میشوند، از امام صادق علیهالسلام نقل شدهاند. امام صادق علیهالسلام یک مادر رضاعی به نام «اُمّ داوود» و برادر رضاعیای داشت که اسمش داوود بود. وقتی امام علیهالسلام بیمار شد، ام داوود برای عیادت به محضر آن حضرت رسید. هنگامی که خواست برود، امام صادق علیهالسلام سراغ داوود را گرفت. آن بانو گریهاش گرفت و گفت: پدر و مادرم فدای شما! داوود را حکومت دستگیر کرده و مدتی است که هیچ اطلاعی از او ندارم. حضرت فرمود: چرا از این دعایی که زود مستجاب مىشود، غافل هستی؟ عرض کرد: کدام دعا؟ امام فرمود: در ایامالبیض رجب، یعنی سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم رجب، روزه مىگیری و روز سوم، غسل مىکنی و بعد از نماز ظهر و عصر، این اذکار و دعاها را میخوانی.
ام داوود مىگوید: من با دریافت این نسخه، در ایامالبیض، این عمل را انجام دادم. دیدم پسرم داوود آمده است. گفتم چطور شد؟ گفت: وجود مبارک پیغمبر صلىاللهعلیهوآله به خواب خلیفه عباسی آمد و او را در مورد بازداشت من تهدید کرد. او هم وحشت کرد و مجبور شد مرا آزاد کند.
پرسمان: چه کارهایی باید در حین اعتکاف انجام شوند و چه اعمالی بعد از اعتکاف باید مورد توجه قرار گیرند و پیش از اعتکاف چه آمادگىهایی باید داشته باشیم؛ تا شرایط بهتری در ما پدید آید و از اعتکاف، بیشتر بهره ببریم؟
حجت الاسلام صدیقى: سید بن طاووس که سیدالمراقبین است و در میان ستارگان درخشان پرواپیشگی، مانند او به عدد انگشتانمان هم نداریم، در کتاب إقبالالأعمال مىنویسد: «برای درک شب قدر، احیای شب قدر کافی نیست و باید از یک سال قبل، مراقبه را شروع کرد؛ تا خداوند انسان را از فیوضات شب قدر، بهرهمند کند». این کار، مخصوص شب قدر نیست؛ هر گنج عرشی دیگری هم حرکت و طیّ مسافتی مىخواهد؛ تا انسان به محلی برسد که گنج در آن نهفته است و انسان، باید راهی را طی کند و مسافتی را پشت سر بگذارد؛ تا به آن جا برسد که معدن طلاست.
تلاش، نقطه عطف است و الا حرکت، از قبل باید شروع بشود. اگر کسی بخواهد از نمازش خیر ببیند و از اعتکافش اثر ببیند، اگر بخواهد از نورانیت حرم امام رضا علیهالسلام یا از قبه امام حسین علیهالسلام یا قبرستان بقیع، بهرهمند بشود، باید حجابها را کنار بگذارد.
به طواف کعبه رفتم، به حرم رهم ندادند
که تو در برون چه کردی که درون خانه آیی
اگر کسی بىرون از این خانه، خودش را آماده نکرده باشد، راهش نمىدهند. انسان باید این آمادگی را قبلاً در خودش پیدا کند. مهمترین مراقبت، ترک گناه است. کسی که مىخواهد در اعتکاف میهمان سه روزه خدا باشد و خدا اجازه بدهد که بست بنشیند و در پناه خدا باشد، باید کاری کند که راهش بدهند. چلههای ترک گناه، برای این کار، مناسب است. انسان باید مواظب اعضا و جوارح و کششهای قلبش باشد؛ تا هر نامحرمی در دل او قرار نگیرد.
انسان تا به یک مقامی نرسیده، مسئولیتش آسانتر است. مرحوم آقای فقیه اراکی که مفسر و استاد اخلاق بود، میگفت: «فراق، شیرینتر از وصال است؛ تا آدم نرسیده، امید دارد که برسد؛ اما اگر کسی رسید، همیشه نگران است که نکند محبوب او را رها کند». گرفتن هر چیز، مشکل است؛ اما نگهداشتنش، مشکلتر است. اگر کسی در اعتکاف به مراتبی نایل شد و درهایی به رویش باز شد، مسئولیتش خیلی سنگینتر از آن کسی است که چیزی بهش ندادهاند.
پرسمان: اعتکاف برای کسانی که در مراحل پایینتر هستند، چه ویژگی و دستاوردی خواهد داشت؟
حجتالاسلام صدیقى: مسئله اصلی این است که انسان ضعف خودش را با این اعتکاف، متوجه بشود. وقتی از اعتکاف با نورانیت بیرون آمد، بگوید: «لا حولَ و لا قوّهَ الا باللهِ العَلیِّ العَظیمِ» و بگوید: من کسی نبودم؛ اما تو این توفیق را دادی. پس من هم دینم را و هر چه را که به من دادهای، به ودیعه مىگذارم. این، همان تضرع، ابتهال و بیچارگی به معنی واقعی است. پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله از اعماق دل این را نشان مىداد و با همه وجودش التجا مىکرد که خدایا! یک لحظه مرا تنها نگذار و رهایم نکن؛ «لاتَکِلْنی إلی نَفْسی طَرْفَهَ عَیْنٍ». اگر لحظهای خدا آدم را رها کند، حتی اگر خودش را به عرش هم رسانده باشد، از آنجا سقوط مىکند.
بهترین راهش این است که آدم همراهی خدا را داشته باشد و از خدا بخواهد که با او همراه باشد و راهش را قرآن این گونه بىان کرده است: «إنّ اللهَ مَعَ الّذینَ اتَّقَوا، إنّ اللهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ …» این معیت خدا، مال اهل تقوا و اهل احسان و اهل صدق و صداقت است. اگر انسان مىخواهد در این راه نگهاش دارند، باید در خط صداقت و احسان و تقوا باشد.
پرسمان: برخی بزرگان برای ایام اعتکاف، انس و تدبر در صحیفه سجادیه را توصیه میکنند؛ ویژگی این کتاب چیست؟
حجت الاسلام صدیقى: صحیفه سجادیه، زبور آل محمد صلىاللهعلیهوآله است و توصیف ویژگیهای آن به زبان ممکن نیست و این کتاب، در حکم کتابهای آسمانی است. وجود مبارک امام سجاد علیهالسلام جوشش عرش خدا و لوح محفوظ بود، آن عرفان امامت و آن عبودیت ولایت خاص حضرت سجاد علیهالسلام، اقتضای بروز این حقایق و معارف را داشت. این صحیفه، مشحون از اسرار خلقت است. هر عارفی و هر کسی که علاقه دارد خودش را کامل کند، باید به صحیفه سجادیه پناه ببرد. دعاهای صحیفه سجادیه، یکی بهتر از دیگری است. این کتاب در واقع، تبلیغ امام سجاد علیهالسلام بود. شرایط برای تدریس و منبر رفتن فراهم نبود؛ اما آن حضرت بر اساس رسالت خود، از طریق نیایشها، این هدایت را انجام داد. از این رو، هم مسائل مبارزاتی و ستمسوزی و افشاگری دارد و هم خودسازی و پالایش روح در آن موج مىزند. هرکس خودش را در این دریا بىندازد، این موجها او را به ساحل مىرسانند.
یکی از ویژگىهایی که در صحیفه سجادیه است، توجه دادن به رهبری آسمانی است. هیچ دعایی نیست؛ مگر این که با صلوات شروع مىشود. در صحیفه سجادیه، مردم علاوه بر متن و طرح، باید به الگو و رهبری هم توجه کنند و این در حرکت الهی، اجتماعی و سیاسی ما، بسیار سرنوشتساز است. حرکت بر اساس اصول دینی، بدون رهبر ممکن نیست. بنابراین، بىشتر دعاها با صلوات بر محمد و آل محمد صلىاللهعلیهوآله شروع مىشوند.
🍓 Victoria want to meet you! Click here: http://inx.lv/0LeC?h=f14db6f6bf50836881022cf7961e9fb3- 🍓