پیشینه اعتکاف
اعتکاف تنها مخصوص دین اسلام نیست بلکه در ادیان الهى دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است؛، اگر چه ممکن است در شرع مقدس اسلام پارهاى از خصوصیات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد. درباره حدود و شرایط این عبادت در دیگر ادیان، اطلاعات قابل توجهى در اختیار ما نیست. مرحوم علامه مجلسى در بحارالانوار به نقل از طبرسى آورده است که: «حضرت سلیمان(ع) در مسجد بیت‌المقدس به مدت یک یا دو سال و یا یک یا دو ماه و کمتر و بیشتر اعتکاف مىکرد و آب و غذا براى آن حضرت فراهم مىشد و او در همان جا به عبادت مىپرداخت.» (۲)
برخى از آیات قرآن نیز دال بر این است که اعتکاف در ادیان الهى گذشته وجود داشته است. خداوند متعال مىفرماید:
)...و عهدنا الى ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتى للطائفین والعاکفین والرکع السجود(؛ (بقره/ ۱۲۵) به حضرت ابراهیم و اسماعیل سفارش نمودیم تا خانهام را براى طواف کنندگان، معتکفان و نمازگزاران تطهیر کنند.
از این آیه استفاده مىشود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) عبادتى به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف گرداگرد کعبه معتکف مىشدهاند.
حضرت مریم آن گاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهى نایل آمد، از مردم فاصله گرفته و در خلوت به سر میبرد چرا که باید در مکانى خالى و فارغ از هر گونه دغدغه به راز و نیاز با خداى خود میپرداخت و چیزى او را از یاد محبوب غافل نمیکرد. به همین جهت طرف شرق بیت‌المقدس را که شاید محلى آرام تر و یا از نظر تابش آفتاب پاک تر و مناسب تر بود برگزید. (۳)
مرحوم علامه طباطبایى& در المیزان مىنویسد: هدف حضرت مریم از دورى نمودن از مردم، بریدن از آنان و روى آوردن به سنت اعتکاف بوده است. (۴)
همچنین برخى از روایات اهل سنت مبین این نکته است که در دوران جاهلیت هم عملى عبادى به عنوان اعتکاف در میان مردم رایج بوده است. (۵)
افزون بر آن علامه حلى در کتاب «تذکره الفقهاء» به مشروعیت اعتکاف در ادیان پیشین تصریح نموده است. (۶)
اما از زمانى که پیامبراسلام’ اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامى در میان مسلمانان رواج پیدا کرد. در حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانى ماه مبارک رمضان در بسیارى از کشورهاى اسلامى از جمله عربستان (بویژه شهر مکه) با شکوه خاصى برگزار مىشود. همه ساله خیل عظیم مسلمانان، که بخش قابل توجهى از آنان را جوانان تشکیل مىدهند، از سراسر جهان به سوى مسجدالحرام مىشتابند و در کنار خانه خدا معتکف مىشوند و حتى بسیارى از زائران خانه خدا به منظور دستیابى به فضیلت اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، این ایام پر برکت را براى انجام عمره مفرده برمىگزینند.
شبیه این مراسم در مسجدالنبى و در کنار مرقد مطهر پیامبر’ نیز برگزار مىشود. مسجد کوفه در عراق نیز سالهاى متمادى، محل برپایى مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان بوده و انبوه شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت^ در این مسجد مقدس معتکف مىشدهاند و بسیارى از عالمان بزرگ شیعه نیز همراه با مردم در این مراسم شرکت مىکردهاند.
اعتکاف در کشور ایران تاریخچهاى پرفراز و نشیبی دارد در هر عصرى که عالمان برجسته دینى به اعتکاف اهتمام ورزیدهاند، مردم مسلمان نیز از آنان پیروى کرده و به اعتکاف بها دادهاند.
در عصر صفوى، در سایه تلاشهاى دو عالم بزرگ آن زمان، مرحوم شیخ بهایى (۱۰۳۰- ۹۵۲ هـ .ق) و شیخ لطف الله میسى عاملى اصفهانى (م ۱۰۳۲ یا ۱۰۳۴ هـ .ق)، اعتکاف در شهرهاى ایران، بویژه قزوین و اصفهان، رونق خاصى یافته است.
خوشبختانه اکنون در بسیارى از شهرهاى کشورمان مراسم اعتکاف در روزهاى ۱۳، ۱۴ و ۱۵ ماه رجب (ایام البیض) برگزار مىشود. این سنت حسنه ابتدا در شهر مقدس قم، توسط عالم ربانى میرزا مهدى بروجردى صورت گرفت و رفته رفته در شهرهاى دیگر رواج یافت.