کتاب بر بال اعتکاف

اعتکاف که گرایش به خدا و کرنش و تعظیم زمان دار در برابر اوست؛ از مهم ترین دستورهای دینی است که کمال بندگی و خضوع انسان در پیشگاه ربوبی را برای فرشتگان به نمایش می گذارد و معارف فراوانی همچون احکام، اسرار فضایل، آداب و آثار معرفتی و تربیتی فردی و اجتماعی را در خود جای داده است. این اثر، با هدف بازشناسی صحیح و اصیل احکام این سنت عبادی ـ الهی و با آشنایی بیشتر به اسرار و آداب و معارف آن؛ از آثار قلمی و سخنان ارزشمند حضرت استاد، حضرت آیت الله جوادی آملی فراهم آمده است و نیز با نگاه معرفتی به معارف ملکوتی مراسم یاد شده، به تبیین بخشی از نکته ها و اسرار آن پرداخته است و امید می رود برای تشنگان معرفت و شیفتگان قرب الهی ـ که در محفل نورانی اعتکاف گرد هم می آیند ـ سودمند افتد. نویسنده در مقدمه کتاب آورده است: «عبادت خدای سبحان، شیوه ها و جلوه های متفاوتی دارد: گاهی به صورت فکر و ذکر و شکر، زمانی به چهره حرکت و هنگامی به شکل سکون و دیگر بار به شیوه توقف انجام می گیرد؛ تا معبود چه بخواهد و پیامبرش صلی الله علیه و آله چه پیامی آورده باشد! این روش ها را می توان به صورت زیر ردیف کرد: عبادت فکری و ذکری، عمل عبادی مشروط به سکون و حرکت، عمل عبادی مشروط به سکون و حرکت عبادی» این کتاب از مقدمه و فصل های « کلیات، جایگاه اعتکاف، اهداف و اسرار اعتکاف، ویژگی هاو آداب اعتکاف، شروط و آسیب های اعتکاف، آثار اعتکاف و رباط یا اعتکاف مرزبانی» گردآوری شده و در فصل یکم به نوشتارهای «مفهوم شناسی اعتکاف، پیشینه اعتکاف، اعتکاف موحدان و مبانی اعتکاف» پرداخته است. نویسنده کلمه اعتکاف را در مفهوم شناسی اعتکاف مورد بررسی قرار داده و آورده است: «اعتکاف از ماده عکوف و در لغت به معنای روی آوردن و گرایش به چیزی یا کاری، همراه کرنش و بزرگداشت آن است، که ملازمت و مواظبت را نیز در پی دارد. اعتکاف در اصطلاح دانش فقه، عمل عبادی است که معتکف باید دست کم سه روز، با روزه گرفتن، در مسجد جامع ـ که در آن نماز جماعت معتبر اقامه می شود ـ بماند و جز برای ضرورت از آنجا بیرون نرود: مانند نیاز به طهارت و عیادت بیمار؛ نیز باید در این مدت از گناه خودداری کند و به طاعت و عبادت به سر برد.»
فصل دوم، عناوین «جایگاه اعتکاف در منابع اسلامی قرآن، سنت و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در اعتکاف و فضیلت اعتکاف در سخن بزرگان» و فصل سوم موضوعات «اهداف اعتکاف و معتکفان، اهداف تشریع اعتکاف، اهداف متعکفان و اسرار اعتکاف» را در خود جای داده است. جایگاه اعتکاف در منابع اسلامی از موضوعات مهمی است که از نظر مؤلف مخفی نمانده و نوشته است: «از معیارهای مهم سنجش اهمیت و ارزش اعمال، فضیلت و پاداش آن ها، یا آثار و پیامدهایی است که ترک یا باطل شدن آن به همراه دارد. بیان فضیلت اعتکاف با بهره گیری از منابع اسلامی، اهمیت و ارزش اعتکاف را می نمایاند. درباره فضیلت اعتکاف از نگاه قرآن، همین بس که آن را همتای طواف کعبه و معادل رکوع و سجود می شمرد.» در رابطه با اهداف اعتکاف و معتکفان می خوانیم: «از صفات جمال خدای سبحان، حکمت اوست که قرآن کریم بدان عنایت خاص و تأکید فراوان دارد و در ۹۸ مورد با نام مبارک حکیم، خدا را ستوده است. حکیم، کارش هدفمند است، پس کار خدای حکیم نیز چنین است و هرگز عملی بیهوده انجام نمی دهد. البته هدفش برای بندگان است، زیرا او غنی مطلق و کمال محض است و کمالی بیرون از ذاتش وجود ندارد تا رسیدن به آن هدف او باشد.» در فصل چهارم مطالبی راجع به «شروط اعتکاف، توضیح مقدمی، اقسام شروط اعتکاف، آسیب های اعتکاف و گونه های آسیب اعتکاف» و در فصل پنجم: «برتری اعتکاف از نماز، حضور زکات در اعتکاف، برتری از روزه، برتری از حج، ویژگی ولایت در اعتکاف، برخی آداب اعتکاف، راهکار دستیابی به اسرار عبادت و راهنمای وصال» به نگارش درآمده است. فصل ششم این کتاب به «گونه شناسی آثار معرفتی و اثر تربیتی، نمونه های آثار معرفتی همچون: توسعه شناخت آموزه های دین، معرفت شهودی، شنیدن نداهای ملکوتی، خلوت و شاغل زدایی، قرب خاص الهی، خلوص ربانی، فرشته گونی و نمونه های آثار تربیت فردی و اجتماعی» و سخن پایانی به «مفهوم شناسی، مصادیق رباط، اهمیت رباط، فضیلت رباط، فضیلت تأمین مرابطان، احکام رباط، نذر مرابطه، جمع بندی دیدگاه فقیهان، مدت مرابطه، تفاوت رباط با اعتکاف و فضیلت بیداری در رباط» پرداخته است. یکی از آداب معتکفان سحرخیزی در ایام اعتکاف است که نگارنده در این زمینه نوشته است: «از جمله آداب معتکفان خداجو سحرخیزی و نماز شب است که در غیر زمان اعتکاف نیز بسیار بر آن تأکید شده است. کسی که می خواهد به لقاءالله برسد و مسافر پرتلاش به سوی خدا باشد، یا پیاده است یا سواره. پیاده روی بسیار سخت است و سفر آسان، مرکب راهوار می خواهد و سحرخیزی و نماز شب بر اساس رهنمود قرآن کریم و حدیث اهل بیت علیهم السلام مرکب راه وار است.»